Page 16 - Kijk op zijn omgeving

Pagina 14

Twee weken lang moest ze dagelijks worden omgelegd.
Omwenteling in de zuivelbereiding..
De grote omwenteling in de zuivel bereiding begon in Friesland in het jaar 1879 te
Veenwouden toen daar de zuivelfabriek ''Freia" werd opgericht . Het was de derde in
Nederland; Leiden en Delft waren voorgegaan. Dat betekende allerminst, dat elke boer en
boerin in de gebieden waarin die fabrieken stonden, probeerde om nu zo snel mogelijk van de
zuivelbereiding op de boerderij af te komen en de melk voortaan aan de fabriek te leveren.
Integendeel, menig boerin wilde het werk, dat zij en haar voorouders zo lang hadden gedaan,
beslist niet uit handen geven.
Het mocht dan wel tijd kosten, het grote voorrecht van de eigen bereiding was dat met zorg en
vlijt een goed en eigen produkt kon afleveren, waarmee eer in te leggen viel.. En dat zou nu zo
maar door zo'n fabriek worden overgenomen en tot een eenheidsprodukt worden gemaakt?
Veel boeren zagen evenmin heil in de "nieuwe - lichterij ". Hun vrouwen en dochters waren
goedkope arbeidskrachten en dat was de eerste winst.
De mensen die op de zuivelfabrieken werken moesten betaalt worden en de direkteuren van de
fabrieken verdienden er een dikke boterham aan, om te zwijgen van de kapitaalschieters
achter de schermen. Dacht men zo de Friese boeren voor z'n karretje te kunnen spannen?
De boeren voelden de fabrieken vaak als iets on eigens; ze waren gesticht door mensen die
buiten het boerenleven stonden en die er kennelijk op uit waren om met hetgeen de boeren
opbrachten hun beurzen te spekken. De direkteuren stelden daar tegenover, dat de fabrieks
matige bewerking van de melk juist in het belang van de boer en z'n bedrijf was en dat er voor
hem voordeel in zat. Uitvoerige berekeningen werden gemaakt en meestal moest de direkteur
vaak terugkomen en de beslissing viel: het sluiten van een contract over de levering van de
melk De verovering van terrein door de eerste fabrieken ging moeizaam.
Maar het aantal breidde zich uit, vooral toen bleek, dat de resultaten voor de boeren toch wel
voordelig waren. Het had ook mede de oorzaak dat de boter niet altijd van goede kwaliteit
was, niet iedereen deed zijn best om hoge kwaliteit te halen. Een commissie van de Friesche
maatschappij van landbouw kwam op een zuiveltentoonstelling wel tot de onprettige, maar
duidelijke conclusie, dat het met de kwaliteit van de Friese boter inderdaad slecht gesteld was.
De Deense boter werd daar erkend als de beste van alle inzendingen.
De boter prijzen waren toen al een heel eind gezakt. De concurrentie van Denemarken was
groot. Bovendien werd steeds meer met de Friese boter geknoeid.
In Oss begon Jurgens, gebruik makend van een Franse scheikundige uitvinding, met de
fabrikage van margarine, naar het Latijnse woord margarine, Eerst sprak men ook van
kunstboter, maar de naam margarine dat "parel'' betekent. Het werd voornamelijk uit vet van
slachtvee melk en wat natuurboter bereid, vooral in de vele niet al te welvarende gezinnen, die
voor deze ''boter" aanmerkelijk minder hoefden te betalen dan voor de echte.
Er waren velen, die ontmoedigd het hoofd schudden. Er waren ook anderen. Ze zagen de
Deense superioriteit als een uitdaging

Hoe het begon in Haulerwijk.

Zoals in de oude streken van ons land het geval was, bereidden ook hier de boeren zelf de
boter. Later ging een gedeelte van de melk van de bedrijven hier naar de zuivelfabriek te
Friesche Palen. In 1897 richtte de heer 0. Offiinga de herberg (tevens boerderij en bijen
houderij) in de bij de vaart, in voor zuivelfabriek en kreeg toen de melk.
De wegen waren allen onverhard, zodat het melkvervoer haast uitsluitend per water geschiede.